3 Maja w Księżpolu
Wójt Gminy Księżpol zaprasza do aktywnego uczestnictwa w obchodach 3 Maja w gminie Księżpol
.jpg)
PROGRAM UROCZYSTOŚCI:
Miejsca pamięci na trasie przejazdu:
1. Księżpol, cmentarz parafialny. "Kopiec" - mogiła z okresu I wojny światowej i mogiły 12 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w dniach 13-17 września 1939 r.
W czasie I wojny światowej przez Księżpol dwukrotnie przetoczył się front austriacko – rosyjski, a Tanew stanowiła przez dłuższy okres linię rozdzielającą dwa fronty. Front pozostawił w okolicy ogromne zniszczenia, tym bardziej, że główna linia okopów przebiegała przez środek wsi, a świadectwem zaciętości walk jest cmentarz wojenny w Księżpolu i kopiec. W maju 1915 roku na polach pod Księżpolem stoczono trzydniową bitwę, w której nie było ofiar wśród ludności cywilnej. Zginęło w niej ok. 2000 żołnierzy polskich, austriackich, czeskich i rosyjskich. Ciała poległych zbierano z pobliskich pól i przenoszono na cmentarz. Nie kopano dla nich grobów, ciała układano warstwami i przysypywano ziemią, w wyniku czego powstał "kopiec" w kształcie stożka, który zwieńczono drewnianym krzyżem.
W drugim tygodniu II wojny światowej front dotarł pod wieś. 15 września o świcie na przeprawę przez Tanew pod Księżpolem wychodzi uderzenie niemieckie. Po trzygodzinnej walce Niemcy zostali odrzuceni pod Tarnogród. Nad Tanew dotarła Krakowska Brygada Kawalerii. Tanew na odcinku Króle Stare – Markowicze – Zynie obsadza 3 pułk ułanów płk. Czesława Chmielewskiego. 15 września Krakowska Brygada Kawalerii uderza na Tarnogród, wdziera się na północny skraj miasta i do rynku, ale przeciwuderzenie Niemców odrzuca KBK od Tarnogrodu, która pozostaje pomiędzy Tarnogrodem a Księżpolem, a następnie staje na linii Tanwi. W potyczce tej ginie 12 żołnierzy, pochowanych na cmentarzu w Księżpolu.
2. Zanie. Mogiła nieznanych partyzantów
Do dziś odnajduje się ślady walk partyzanckich, sprzęt i nie rzadko pozostałości po leśnych bezimiennych mogiłach. Największy cmentarz partyzancki znajduje się w Osuchach (gm. Lukowa). Znajduje się w nim dość duża liczba zdjęć, kilka sztuk broni i ubiorów, oraz różne wydawnictwa tematyczne. Obok Muzeum znajduje się największy w Polsce cmentarz partyzancki, choć tak naprawdę są to nieliczni polegli na Roztoczu czy w trakcie akcji Sturmwid II. Większość pochowana jest na rozproszonych cmentarzach okolicznych, część jako zidentyfikowani polegli inni bezimienni. Z przekazów świadków wiemy, że pochówek poległych był bardzo utrudniony, gdyż identyfikacja ciała zagrażała rodzinom partyzanta i bardzo często pochówek odbywał się po kryjomu. Bardzo często na nagrobkach widnieje napis "Nieznany partyzant".
3. Majdan Stary. Pomnik (kamień) w miejscu mordu mieszkańców w czasie pacyfikacji Majdanu 3 lipca 1943 r.
Pacyfikacja Majdanu Starego była elementem szerszej akcji pacyfikacyjno-wysiedleńczej prowadzonej przez Niemców na terenie powiatu biłgorajskiego. Oddziały SS wsparte przez kolaborantów spaliły wieś i zamordowały 75 mieszkańców, w tym kobiety i dzieci.
2 lipca 1943 roku Niemcy rozpoczęli wysiedlanie Majdanu Starego. Wielu mieszkańców wywieziono wtedy na roboty przymusowe lub do obozu koncentracyjnego na Majdanku.
Około południa następnego dnia do Majdanu przybyła ekspedycja karna złożona z funkcjonariuszy SS i Gestapo wspieranych przez kolaborantów.Mężczyzn powiązano powrozem za szyje, ustawiono w szeregu, po czym rozstrzelano ogniem karabinu maszynowego. Kobiety i dzieci także rozstrzelano. Rannych dobijano strzałami z pistoletu. Masakrę przeżyły jedynie cztery kobiety. Najmłodsza ofiara liczyła 2 miesiące, najstarsza 81 lat.
Przyczyną pacyfikacji miała być współpraca mieszkańców Majdanu Starego z polską partyzantką. Zbrodnia została odnotowana w raportach Polskiego Państwa Podziemnego. Zwłoki ofiar pacyfikacji pogrzebano na miejscowym cmentarzu.
4. Stary Lipowiec. Mogiła rodziny Kusiaków
Wojciech i Anastazja Kusiakowie razem ze swoimi dziećmi mieszkali w Kolonii Aleksandrów (pow. biłgorajski), choć literatura najczęściej podaje, że była to wieś Lipowiec Duży. W czasie okupacji Kusiakowie ukrywali Żydów. Ich gospodarstwo znajdowało się w pewnej odległości od wsi, dlatego było to dobre miejsce na kryjówkę.
Dnia 6 stycznia 1943 r. jedna z ukrywanych osób, Żydówka, opuściła gospodarstwo. Na drogę otrzymała od Kusiaków jedzenie. W trakcie wędrówki z Aleksandrowa do Biłgoraja została zatrzymana przez niemieckich żandarmów, którzy przez tortury wymusili od niej nazwiska osób jej pomagających. Żydówka podała, u kogo ostatnio przebywała. Żandarmi zabrali ją na furmankę i udali się do gospodarstwa Kusiaków. Otoczyli dom i zamknęli w nim obecnych domowników: Anastazję i jej dwóch synów – Romana i Franciszka.
W tym czasie u Kusiaków przebywała ich sąsiadka Katarzyna (według niektórych źródeł Marianna) Rybak, która przyszła mleć zboże w żarnach. Była obecna także Katarzyna Grochowicz, siostra Wojciecha Kusiaka, oraz Jan Zaręba, który przyszedł odwiedzić jednego z synów Kusiaków. Gdy żandarmi otoczyli dom, Jan Zaręba, nie wiedząc, co się dzieje, podjął próbę ucieczki. Został natychmiast rozstrzelany, a jego ciało wrzucono do domu. Do środka wepchnięto także Żydówkę. Następnie Niemcy podpalili dom. Osoby w nim się znajdujące spłonęły żywcem.
Wojciech Kusiak i jeden z jego synów w czasie obławy przebywali we wsi Lipowiec, dzięki czemu ocaleli.
